Bodødialekten forsvann då Sumaya Jirde Ali begynte å reisa til Oslo for å delta i debattar og tv-program. Vennene i Young Ambassadors, eit prestisjefylt utviklingsprogram for vidaregåandeelevar, erta henne for dialekten. Umerkeleg la ho om. Då mora og søskena ringde frå Bodø, spurde dei: «Kvifor snakkar du sånn? Du høyrest ut som ein austlending!»
SUMAYA JIRDE ALI (23)
Samfunnsdebattant, poet og forfattar
Studerer sosialantropologi
Fødd i Somalia, oppvaksen i Bodø
Kåra til «Årets Bodøværing» av avisa Bodø Nu og «Årets stemme» av avisa Natt&Dag i 2017
Tildelt Zolaprisen, Ord i grenseland-prisen og Den norske Forfatterforenings Ytringsfrihetspris i 2018
Har gitt ut diktsamlingane Kvinner som hater menn (2017) og Melanin hvitere enn blekemiddel (2018) og pamfletten Ikkje ver redd sånne som meg (2018). I januar kjem den nye diktsamlingen Når jeg ser havet slokner lyset
Spaltist i Morgenbladet og redaksjonsmedlem i Voks tidsskrift
Ali er aktuell med ny diktsamling januar 2021.Line Ørnes Søndergaard
– Det er flaut, for eg er jo bodøværing. Eg er veldig patriot! Eg vil ropa høgt ut at det er byen min, ler ho. Nå greier ho å halda på dialekten når ho er i Oslo.
HETS OG KJÆRLEIK. Som 18-åring brasa ho inn i samfunnsdebatten med ein kronikk i Aftenposten i 2016. Ho var lei av at alle andre enn dei det gjaldt, meinte ting om muslimske kvinner, og ho blei raskt ei offentleg stemme. Prisen var hets. Allereie i 2017 fekk ho voldsalarm. «Slå ring om henne, søl bensin og tenn faklene,» var ei av meldingane ho fekk i 2018. Angsten kom. Då ho ikkje kunne stilla opp på offentlege arrangement, opplevde ho enorm støtte.
– Eg tok inn over meg kjærleiken og gjorde den til mot og styrke. Noko tungt i meg losna, skriv ho i Ikkje ver redd sånne som meg, den tredje boka hennar. I januar blei ei bergenskvinne på 71 år dømt til fengsel på vilkår og bot i Høgsterett for å ha sjikanert Sumaya Jirde Ali i ei facebookgruppe for to år sidan.
Men me kan ikkje skriva kor ho bur eller studerer nå. Ho er framleis ikkje trygg nok.
Boka Ikkje ver redd sånne som meg er særleg til dei skeptiske, dei som rettar seg litt opp i ryggen om dei ser mørke ungdommar. Alle har jo fordommar, også ho sjølv, men ein kan vera open for å endra seg. Dei som påstår at ho «hatar og vil steina homofile», sjølv om ho svarer at fleire av hennar nærmaste er lesbiske, dei gir ho opp.
Dette intervjuet er henta frå papirmagasinet Tørst. Få gratis abonnement her.
VARME ULLKLEDE. Ali kom frå Somalia til Bodø som sjuåring, til ein barneskule der dei var vane med å ta i mot framande barn og sjå bort frå forskjellane. Det gav henne ein fin og mjuk overgang frå det somaliske til det norske. Medelevane hjelpte henne til å forstå det uforståelege, som snø, bursdagsfeiring og jul.
– Ein dag eg og mamma stod utanfor den oransje og grå hovudinngangen på skulen, kom læraren bort til oss. Ho tipsa mamma om kva butikk ho kunne kjøpe ullklede i. Vinteren var jo rett rundt hjørnet, fortel ho i boka.
– Eg trur ofte at folk undervurderer kor viktige sånne små handlingar faktisk kan vera. Integrering handlar ikkje berre om samfunnsreformer og politiske tiltak. På individnivå handlar det om den menneskelege varmen som me alle er i stand til å visa, det var den eg fekk kjenna då eg kom til Bodø.
Menneske brukte tid og energi på å få meg til å føla meg heime. Og det gjorde eg. Eg følte meg aldri som eit problem i oppveksten min, aldri annleis i negativ forstand.
– Føler du deg som eit problem nå?
– Ikkje nå, men eg gjorde det, jo eldre eg blei. Eg hadde berre ikkje noko språk for erfaringane mine.
Line Ørnes Søndergaard
EKSPERTROLLA. På ungdomsskulen fekk ho ei ubeden rolle som ekspert på og representant for «dei andre», fordi ho var den einaste med mørk hudfarge, den einaste muslimen, den einaste med hijab. Når læraren til dømes fortel om britisk og amerikansk slaveri, snur heile klassen seg spørjande mot henne.
– Og eg tenkjer berre: Hæ?! Kvifor skal ei norsk-somalisk jente frå Bodø vera meir ekspert på det enn dei? Kvifor får eg ikkje berre vera ein av dei?
Ho blei forvirra og frustrert. Dei følelsane blei forsterka av at ho samtidig kjende seg privilegert.
– Eg hadde venner, og dei var ikkje slemme. Men dei kunne bruka eit språk som dehumaniserte meg, ofte n-ordet. Men det var dei same menneska som eg hadde det veldig bra med og overnatta hjå. Ein begynner å forhandla vekk si eiga smerte og frustrasjon.
Saman med vennene gjekk ho bevisst under lyktestolpane for å visa igjen i mørkret. Ho orka ikkje at dei skulle seia «Sumaya, du viser ikkje», og så skulle samtalen handla om den mørke huda hennar, om det som skilde dei.
– Eg vil ikkje demonisera dei andre vennene mine, det handlar om førestillingane i samfunnet som omgir oss.
Min kropp blei utsett for desse nedverdigande uttrykka og førestillingane, og eg tok dei til meg. Dei blei ein del av meg.
Det var derfor eg gjekk under lyktestolpane. Eg hata den mørke huda mi. Eg hata den muslimske bakgrunnen min. Eg laug då eg fekk spørsmål om eg bad fleire gonger om dagen. Det gjorde eg, men viss eg laug, så var me like, han som spurde og eg.
– Har du snakka med barndomsvennene dine om dette?
– Nei, faktisk ikkje.
I 10. klasse begynte det ei ny muslimsk jente i klassen, «utan hijab og heilt annleis, men likevel ein perfekt match».
– Når du får eit genuint vennskap, blir du bevisst på din eigen verdi. Du blir meir sjølvsikker.
FEM KJAPPE TIL SUMAYA JIRDE ALI
Kor får du indre påfyll?
Eg får påfyll frå kultur, litteratur, politikk, kunst og musikk og frå menneska rundt meg.Kva har du lyst å gjera meir av?
Måla bilde.Kva bok har du lyst å lesa?
Året med tretten måneder av Åsa Linderborg.Kva skjer når du døyr?
Det som skjer når ein døyr.Kva er det viktigaste du har lært?
Å leva som om kvar dag er ei storhending.
Ali står opp for retten til bruka hijab – og til å la vera.Line Ørnes Søndergaard
HIJABPRESS. Interessa for menneskelege fellesskap og kvifor me gjer det me gjer, har fått Ali til å studera sosialantropologi. Etter kvart vil ho gjerne forska på norsk-somaliarar, som ho meiner er ei misforstått gruppe. Særleg taxisjåførane interesserer henne.
Både heime i Bodø og i Oslo og Bergen, kan ho nesten ikkje ta taxi, for ho får ikkje lov til å betala. Ho er ein populær «representant» i storsamfunnet.
– Men eg trur det hadde vore annleis om eg ikkje hadde brukt hijab. Det somaliske samfunnet er svært homogent, med felles kultur og religion. Forsking viser at folk som flytter til andre land ofte blir meir konservative når det gjeld slike ting. Presset frå storsamfunnet skaper ein vond sirkel.
Då Ali deltok i ein hijabdebatt under ein somalisk kulturdag på Historisk museum i Oslo, argumenterte ei anna ung kvinne med somalisk bakgrunn mot press og tvang. Publikum var konservativt religiøst, og sidan jenta ikkje hadde hijab, høyrde dei ikkje på henne.
– Eg kjem frå ein konservativ familie, så eg veit korleis eg skal snakka til dei. Eg repeterte det ho sa, og la til at «viss me ikkje seier at ein kan vera muslim på fleire måtar og tar kampen mot hijabpress og hijabtvang sjølv, så blir han kuppa av ytre høgre. Me kan ikkje klaga på fordommar mot å bruka hijab, om me ikkje står opp for retten til å la vera.» Då fekk eg applaus.
– Eg må få lov til å leva, proklamerer Sumaya Jirde Ali.Line Ørnes Søndergaard
Det hjelper ikkje å skriva i Klassekampen eller Morgenbladet og få klapp på skuldra av akademikarane, viss ho ikkje har gjort noko på grasrotnivå, tenkjer Sumaya Jirde Ali. Men ho har sleppt ned aktivist-skuldrene, ho tenker ikkje lenger at ho må klara alt åleine.
– Nå tenkjer eg at eg skal bidra med mitt og hjelpa fram andre som vil bidra med sitt. Eg er 23, eg må få lov til å leva! Eg vil vera teit. Eg vil ut på fest med venner, eg vil drikka meg sanselaus og berre kosa meg!
– Går det an å drikka seg sanselaus når du har plagg på hovudet?
– Ja, eg kjenner svært mange som gjer det. Før var minoritetsgutane ute på byen, nå er stadig fleire jenter også ute.
Ali har ikkje opplevd fordommar om at ho er alvorleg eller forsiktig fordi ho har hijab, men ho forstår at folk kan tenkja sånn. Religion har jo ofte tradisjonelle kjønnsroller og forventningar om at kvinner ikkje skal vera brautande eller høgrøsta.
– Men eg har overraska folk ved å vera open for andre sine meiningar. Folk trur eg er sint, for eg er ofte veldig sint i skrift.
INDRE MASSASJE. I livet utanfor skrifta er takksemd ein grunntone.
– Eg føler meg veldig heldig. Eg seier alhamdulillah mykje – takk, Gud. Det er så mykje eg ikkje vil ta for gitt. Me muslimar gløymer ofte å takka Gud når vonde eller overraskande ting skjer. Eg prøver så hardt eg kan å seia alhamdulillah då også, seier ho med mjuk stemme.
– Korleis tenkjer du at Gud er?
– Eg er veldig glad i dei 99 namna på Gud i Koranen. Gud er Den miskunnsame, Den nåderike... Eg kan dei på rams, men kor dei er blitt av nå? Alle er like viktige. Forholdet til Gud er veldig personleg og vanskeleg å forklara.
– Opplever du fellesskap med Gud når du ber?
– Ja, absolutt. Særleg i moskeen i Bodø, der er det veldig roleg. Det fine med religion er at du får sjelero. Alt anna er så kaotisk og hektisk, du får nesten ikkje tid til å pusta.
Religion er nesten som massasje. I fjor var eg på hamam i Tyrkia, sånn tradisjonelt spa. Då massasjen var ferdig, tenkte eg: Dette er nesten som når eg har bede. Du kjenner deg heilt mjuk.
– Er bønn litt som spa?
– Ja, særleg muslimsk bønn er det. Du må jo vaska mesteparten av kroppen først, ikkje sant – ansiktet, nasen, munnen, hendene, øyrene, føtene. Spa reinsar kroppen for fysiske og mentale spor. Det gjer bønn også.
Dette intervjuet blei først publisert i magasinet Tørst vinteren 2020. Du kan lesa heile bladet her.
Ikkje abonnent ennå? Bestill gratis abonnement.
